Yaklaşık 35 yıldır da kentsel dönüşüm bekleyen Balbey Mahallesi ile ilgili Mimarlar Odası Antalya Şubesi, açıklamada bulundu. Mimarlar Odası konuya ilişkin şu açıklamada bulundu:
“Son aylarda basında Balbey Mahallesi ile ilgili çeşitli görüşler yer almaktadır. Mimarlar Odası Antalya Şubesi’nin 31 Mart 2024 Yerel Seçimleri öncesi hazırladığı Seçim Manifestosu’nda Balbey ile ilgili görüşlerinin kamuoyuna hatırlatılması gerekli hale gelmiştir. Manifestonun Balbey ile ilgili bölümünü aşağıdadır; Balbey Mahallesi; Akdeniz Bölgesinde, Antalya İli’nin Muratpaşa ilçesinde yer almaktadır. Balbey’de yaklaşık 6 ha’lık bir kentsel sit alanı bulunmaktadır.
ORTAÇAĞDAN İTİBAREN
Antalya’da yerleşim; Antik Dönem’de kalın sur duvarları ile korunan liman ve çevresinde kurulmuştur. Ortaçağ’dan itibaren zamanla Kaleiçi’ne sığmayan nüfus, kısmen kale dışına taşmış; yeni yerleşim birimleri yapılmış ve yeni mahalleler kurulmuştur. Bunlardan Değirmenönü ve Yenikapı Rumların, Balbey, Elmalı, Kışla Türkler ve Arapların kurdukları mahallelerdir. Bir ismi de Baba Beğ olan bu mahallenin adının Osmanlı valilerinden Bali Bey tarafından yaptırılan camiden geldiği bilinmektedir. Antalya’nın en eski mahallelerinden olan Balı Bey Mahallesi Selçuklular döneminde Kale-Kapısı’nın karşısında önce han ve pazaryeri olarak kurulmuştur.
BALBEY ŞEKLİNDE DÖNÜŞTÜ
Yukarı-Pazar adını alan bu pazara ve hana gelenlerin dini ihtiyaçlarını karşılamak için bir mescit yapılmıştır. Mahallenin adı XIX. Yüzyıla ait kaynaklarda Balıbey mahallesi olarak geçmekte ise de Cumhuriyet döneminde Balbey şekline dönüştürülmüştür. 27 Antalya’da 19. Yüzyıl sonu ve 20. Yüzyıl başında Balbey Bölgesi; toplumsal gelişimin ışığında zaman ve mekana bağlı değişim hareketini fiziksel olarak da en yoğun yaşayan alandır.
SINIRLARI BELİRLENDİ
Balbey Mahallesi; sokak ve mahalle bütünlüğü olarak dönemin özgün yerleşme karakterine sahip olduğundan Antalya Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu’nun 27.06.1990 tarih ve 851 sayılı kararı ile korunması gerekli sokaklar belirlenmiş, korunacak yollar ve korunması gerekli kültür varlıkları tescil edilmiştir. Mahalleye karakter veren, taşınmazlarla bir bütünlük sağlayan, bahçe duvarı, bahçe ve anıt ağaç niteliğindeki servi, palmiye, çınar ve hurma ağaçlarının da korunması gerektiğine karar verilmiştir. Ayrıca bu alandaki Koruma Amaçlı İmar Planı’nın hazırlanarak kurula getirilmesine ve bu planlar hazırlanıncaya kadar kurul görüşü olmadan uygulama yapılmamasına karar verilmiştir. 851 sayılı kararın geçerliliğinin kabul edildiği 29.01.1992 tarih ve 1300 sayılı karar ile de “Kentsel Sit Alanı ve Etkileme Geçiş Alan” sınırları belirlenmiştir.
KURULA GETİRİLMESİ İSTENDİ
Daha sonra Kalekapısı Kentsel Tasarım Yarışma bütünlüğü içinde değerlendirilen Balbey Mahallesi’ne ilişkin Baran İdil tarafından hazırlanan Koruma Amaçlı İmar Planı Antalya Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu’nca ilk olarak 24.11.1993 tarihindeki toplantısında 34 değerlendirilmiş, alınan 2068 sayılı kararı ile bir takım düzeltmeler yapılması istenilmiştir. Söz konusu düzeltmelerin yapıldığı planlar 06.01.1994 tarih ve 2098 sayılı kararla onanmıştır. Antalya Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu’nca 14.04.1996 tarih 2934 sayılı ara kararında ise 2098 sayılı kararı ile onanan planlarda uygulama güçlüğü yaşandığı, özellikle mülkiyete dayalı sorunlar nedeniyle planın uygulanamadığı konusu gündeme gelmiş bu gerekçe ile aynı planlama yaklaşımları çerçevesinde planın ve plan hükümlerindeki uygulama sorunlarına ilişkin önerilerin belirlenerek kurula getirilmesi istenilmiştir.
SİT ALANI SINIRLARI YENİDEN BELİRLENDİ
Antalya Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu’nun 09.07.2009 tarih ve 3246 sayılı kararı ile de; Balbey Kentsel Sit Alanı’nda bulunan ve Antalya Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu’nun 24.11.1993 tarih ve 2068 sayılı kararı ile “tescilleri devam eden taşınmazlara ait hazırlanan tescil fişlerinin uygun bulunduğuna ve yapı gruplarının, Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Yüksek Kurulu’nun 05.11.1999 tarih ve 660 sayılı ilke kararında tanımlanan yapı grupları doğrultusunda listede belirtildiği şekli ile düzenlenmesine” karar vermiştir. Bu kararla tescilli yapıların tescil kayıtları güncellemesi yapılmıştır (Koruma Amaçlı Uygulama İmar Planı Revizyonu, 2013) Sit alanı sınırına ilişkin Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu’nun 21.05.2012 tarihli ve 619 sayılı kararında ‘uygulamadan kaynaklanan sorunların giderilmesi amacıyla oluşan imar adaları ve bu doğrultuda önerilen sit alanı sınırı değişikliğinin prensip olarak uygun bulunduğu’; 06.05.2013 tarihli ve 1665 sayılı kararında ise de ‘619 sayılı karar ile prensip olarak uygun bulunan kentsel sit alanı sınırı önerisinin imar uygulaması sonrası imar adalarında oluşan değişiklikler nedeniyle 366 ada 10,11,12,13 ve 38 parselleri içine alacak şekilde genişletildiği halde uygun bulunduğu’ belirtilmiş olup sit alanı sınırı yeniden belirlenmiştir.
MİMARLIK ÖRNEĞİ BULUNUYOR
Ayrıca Antalya Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulunun 06.05.2013 tarihli ve 1664 sayılı kararı ile de 4 adet sivil mimarlık örneği yapıya ilişkin tescil fişlerinin de uygun bulunduğu belirtilmektedir. Tescili taşınmazlara ilişkin kurul kararlarının incelenmesi neticesinde alanda 2 adet anıt eser (cami-mescit), 3 adet sivil mimarlık örneği çeşme ve 42 adet sivil mimarlık örneği yapı bulunmaktadır.
ÇÖKÜNTÜ ALANINA DÖNDÜ
Balbey uzun süren ihmaller sonucu 2015 yılına gelindiğinde adeta sorunlarla yüklü kent merkezinde çöküntü alanına dönüşmüştür. 2015 yılında 5366 sayılı kanun kapsamında 08.01.2015 tarihli ve 69 sayılı Büyükşehir Belediyesi Meclis Kararı ile Balbey Kentsel Sit alanı ve çevresine ilişkin Yenileme Alanı kararı alınmıştır. Yenileme Alanı kararı alınırken, mecliste bulunan bütün partilerin o gün mecliste bulunan bütün meclis üyeleri olumlu oy kullanmışlardır.
BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ ÇALIŞMALARA BAŞLADI
Alanın Yenileme Alanı ilan edilmesi için alınan meclis kararı ve alana ilişkin veriler içeren dosya Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’na gönderilmiştir. Balbey Kentsel Sit Alanı ve Çevresini kapsayan yaklaşık 16 ha’lık alan 23.03.2015 tarihli ve 2015/7456 sayılı Bakanlar Kurulu Kararına istinaden Yenileme Alanı ilan edilmiş olup 24.04.2015 tarihli ve 29336 sayılı Resmî Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Yürürlüğe girmesi ile birlikte Antalya Büyükşehir Belediyesince çalışmalar başlatılmış, Koruma konusunda yaptığı birçok proje ile tanınan Antalya dışından bir uzman mimar çalışmalara yardımcı olmak amacıyla Antalya’ya çağrılmıştır. Yenileme Yasasının ve yönetmeliğinin hiçbir maddesinde Yenileme alanında plan yapılacağı veya plan revizyonu yapılacağı yer almamaktadır.
BU PROJELERİN HİÇ BİRİ BAŞARILI OLAMADI
Yenileme Projesinden bahsedilmektedir. Yani idareler (Balbey için Antalya Büyükşehir Belediyesi), Yenileme Alanının bütünü için ya da etaplar halinde (Etaplar ada ada, parsel parsel) proje yaparak uygulamalara başlayabilecektir. Ülkemizde bu gibi alanlarda bu tarihe kadar yapılan uygulamalarda plan yapılmaksızın projeler hazırlanmış maalesef hiçbirisi de başarılı olamamıştır. Yenileme Yasası doğru ve kentin ve hak sahiplerinin yararına değerlendirilemediği sürece kentler için ve kentlerin geleceği için en tehlikeli yasalardan birisidir. Bu yasanın özü, Yenileme Projesi yapılır, Hak sahipleri ile yapılan proje üzerinden yapımı konusunda ya da yaptırılması konusunda görüşmeler yapılır, üzerinde uzlaşma sağlanamadığı takdirde de kamulaştırma yapılır.
DANIŞMANLIĞI GÖRGÜLÜ YAPTI
Bu aşamada Balbey de çalışmalar başlarken Mimarlar Odası Antalya Şubesi yukarıdaki gerekçeleri de öne sürerek Büyükşehir Belediyesi ile görüşmeler yapmış, burada bir kentsel tasarım projesi ve yeni bir revizyon plan yapılmasını önermiştir. Bu görüşmeler sonucunda da Mimarlar Odası önerisi idarece olumlu görülerek yine Mimarlar Odası tarafından ülkemizin en bilgili ve uzman bilim insanlarından ikisinin Prof. Dr. Zekai Görgülü ve Prof. Dr. Tülin Görgülü’nün baştan sona danışmanlığında yürütülmesi sağlanmıştır.
Balbey, merkezinde tarihi sokak dokusunu ve Antalya geleneksel mimari örneklerini barındıran sit alanı ve bu alanı çevreleyen çeper bölgesiyle, kentin en değerli noktalarından biridir. 1992 yılında kentsel sit alanı ilan edilmiş olan alanda, 1960 yılında ilk imar planı yapıldıktan sonra 1980, 1994, 1998, 2008, 2013, 2014 yıllarında toplamda 7 kere çeşitli ölçeklerdeki planlarda değişiklikler yapılmıştır.
DEĞERSİZLEŞTİRİLMİŞ PROBLEM
Kentimizin geleneksel kimliğini yansıtan, tarihi kent merkezimiz Balbey’de senelerdir çözüm üretilemeyen sağlıksız yapılaşma, yıpranma, köhneleşme ve değersizleşme problemlerini ortadan kaldırmak için seçilen danışmanlarla birlikte çalışmalar sürdürülmüştür. Amaç, temel koruma prensiplerinden ve Balbey’i Balbey yapan tarihsel özelliklerinden taviz vermeden, hak sahiplerinin taleplerini karşılamak, uzlaşma, uzlaşma ve sonuna kadar uzlaşma prensibiyle Balbey’in Antalya’mıza değer kazandırmasını sağlamak olmuştur.
Geçen dönem Antalya Büyükşehir Belediyesince bir gelişmiş Avrupa kentinde böyle bir alanda ne çalışmalar yapılıyorsa aynısını hatta daha fazlası yapılmıştır. Daha sonra Balbey’de yapılacak çalışmaların etaplar halinde yapılması kararlaştırılmıştır.
10 YIL GEÇTİ SORUNLAR ÇÖZÜLMEDİ
Ekim 2018 itibariyle “Büyükşehir Belediye Meclisi tarafından salt çoğunluk ile kabul edilen Balbey Kentsel Yenileme Projesi Sözleşmesinin mülk sahipleri tarafından Mimari Projelere ait bağımsız bölüm krokileri ile uzlaşma tutanağı ve nihai sözleşme imzalanması” süreci başlanmıştır. Aralık 2018 itibariyle “Balbey Yenileme Projesi” kapsamında hazırlanan Mimari Uygulama Projeleri Antalya Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu tarafından uygun bulunmuştur. Bu aşamadan sonra gerçekleşen Yerel Yönetim seçiminde Antalya Büyükşehir Belediyesi yönetimi değişmiştir.2019 tarihinde Yeni Yönetimce (Sayın Başkan Muhittin Böcek döneminde) Balbey ile ilgili iki toplantı yapılmış şubemizce bu toplantılara katılım sağlanmıştır. Yönetimce önceki dönem yapılan çalışmalar yerine yeni çalışmalar yapılmış 1. Etap mimari projeleri değiştirilmiş.2023 yılında 1. Etap inşa çalışmaları başlatılmıştır. Ancak Yenileme alanı ilanı üzerinden 10 yıl geçmesine karşın Balbey’in sorunları çözülememiş çöküntü alanı görünümü devam etmiştir. 31 Mart 2024 sonrası yönetim, her iki dönem çalışmalarına değerlendirmeli yeni bir yol haritası çizmelidir. Tüm alan için yeni bir imar planı ve kentsel tasarım projesi hazırlanmalıdır.
YAPILAŞMA ŞARTI
Koruma Kurulu ve Turizm Bakanlığından onaylatılan Kentsel Tasarım Projesine göre yapılaşma şartları (ne kadar pencere, nasıl cumba, ne kadar yer altı otoparkı, ne kadar konut, ne kadar ofis, ne renk boya, ne kadar inşaat süresi vb.) belirlenir. Mülk sahiplerine belirlenmiş bu genel şartlarda projeleri Büyükşehir Belediyesince denetlenmek koşuluyla mülk sahiplerinin belirleyeceği müteahhit tarafından yaptırılması önerilebilir. Mülk sahiplerinin bulduğu müteahhit firma mali durum, iş tecrübesi vb. konularda Belediyece denetlenir ve uygunluk verilir. Belirlenmiş olan inşaat kalitesi ve inşaat süresinde bitmesi yine Belediyece denetlenir. Böylece Antalya Büyükşehir Belediyesi garantör ve denetçi olarak (tasarruf tedbirleri de göz önüne alındığında) maddi bir külfet yüklenmemiş olabilir. Antalya’da uygulanan Kentsel Dönüşüm örneklerinde görülebileceği gibi bu şartlarda mülk sahiplerinin değerlenecek taşınmazları için maddi katkı sağlamaları sağlanabilir.”
